یک کنشگر و پژوهشگر میراث فرهنگی گفت: مرمتهای غیراصولی و دخل و تصرفهای غیرکارشناسی و بیش از اندازه، ساختار آرامگاه جاماسب در شهرستان خَفر را دگرگون کرده و به یادگار ساسانیان آسیبهای برگشتناپذیری وارد شده است.
سیاوش آریا، پژوهشگر، کنشگر و پژوهشگر میراث فرهنگی در گفتوگو با ایران مگ، با اشاره به مرمتهای غیر اصولی که در سالهای اخیر رویه آن شدت گرفته است، اظهار کرد: سالهای سال است که مرمتهای یادمانهای تاریخی و فرهنگی که باید مرهَمی بر زخم. های پیکرۀ آنها باشد، بلای جانِ یادگارهای ارزشمند گذشتگان ما شده و به چالشی بزرگ در زمینۀ میراث فرهنگی تبدیل شده است. کارشناسان میراث فرهنگی و مرمتگران با تجربه نیز بارها در گفتوگو با رسانهها به روش پیمانکاری در مرمتها و شیوههای اجرا اعتراض کرده و خواستار بازنگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در روش کار شدهاند. همچنین کارشناسان مرمت و میراث فرهنگی به گزینشهای پیمانکاران مرمت که بر پایۀ روابط انجام میشود تا تجربه و ضابطهها، اعتراض دارند. آنها میگویند پیمانکارانی که برای مرمت آثار و بناهای تاریخی گزینش میشوند بیشتر مهندسان عمران هستند یا اینکه مرمتگران کمتجربه بوده و رزومۀ کاری قابل قبولی ندارند و در یک مناقصه شرکت کرده و هر آن کس که پروژه مرمت را ارزانتر بردارد، مرمتهای بناها و آثار تاریخی تکرارناپذیر کشور به آن شرکت سپرده خواهد شد. نتیجۀ چُنین کاری هم روشن است، آسیبرسانی مرمتها بر پیکرۀ بیدفاع و رنجور یادمانهای تاریخی و فرهنگی کشور.
او اضافه کرد: در چندین سال گذشته کم نبوده یادمانهای تاریخی و فرهنگی کشور که از آنها بازدید کردم و زخم مرمتهای غیراصولی بر آنها دیده شده است؛ از مرمت غیراصولی دست سرباز هخامنشی در میراث جهانی پارسه (تخت جمشید) گرفته تا چهارتاقی ساسانی رُستاق داراب. از دژ ساسانی پوسکان کازرون تا چهارتاقی صحرای پوشنج داراب و آرامگاه سعدی شیرازی بزرگ مرد ادب ایرانی. از پل ساسانی خیرآباد در استان کهگیلویه و بویراحمد تا ارگ جهانی بَم در استان کرمان. اینها تنها» مشتی است نمونه خَروار» است.
این کنشگر میراث فرهنگی در ادامه گفت: مرمتهای غیراصولی و دخل و تصرفهای بیش از اندازه و بیجا و غیرکارشناسی در آرامگاه نامدار به «جاماسب» در شهرستان خَفر، آسیبهای برگشتناپذیری را بهجای گذاشته و ساختار و کالبد اثر را دگرگون کرده و به باور کارشناسان مرمت، اثری تازه را آفریده است که هیچگونه همخوانی و همگونی با یادمان تاریخی اصلی و ریخت پیشین اثر و حتی روشهای مرمت و حفاظتی ندارد.
او اظهار کرد: در اصل، مرمتها بیانگر این زبانزد این است که «آمد زیر اَبرویش را بردارد، چشمش را کور کرد»! به سخنی روشنتر، دخل و تصرفهای بیجا و بیش از اندازه و غیرکارشناسی در آرامگاه جاماسب به اندازهای است که ساختار و کالبد اثر را نابود کرده و اثری تازه را پدید آورده است! همچنین روش اجرا دارای ایراد است و با شلختهکاری همراه بوده است.
او اضافه کرد: مرمتهای غیراصولی در آرامگاه جاماسب، نه تنها بیتوجهی به همۀ منشورهای بینالمللی حفاظت و مرمت است، بلکه همۀ آن منشورهای حفاظت و مرمت و ضابطه و روشهای مرمتی را نیز به ریشخند گرفته است و صدای اعتراض کارشناسان میراث فرهنگی را در آورده است.
آریا گفت: در بهمن ماه سال ۱۴۰۲ که از این اثر بازدید کردم و مرحلۀ نخست مرمتها اجرا شده بود به روش کار اعتراض کرده و موارد را به گوش مسئولان میراث فرهنگی استان رسانده و خواستار پیگیری و رسیدگی بیشتر شده بودم. اما شوربختانه و در کمال ناباوری نه تنها در گام دوم مرمتها، بخشهای نادرست و غیراصولی اصلاح نشده است که با شاهکاری از مرمتهای غیراصولی دیگری روبهرو هستیم که ساختار و کالبد اثر را نابود کرده و آسیبهای برگشتناپذیری را برجای گذاشته است. با این همه و برپایۀ مسئولیت اجتماعی خویش، موارد مرمتهای غیراصولی را به آگاهی معاونت ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس رسانده و پیگیری آن را خواستار شدم. معاون میراث فرهنگی استان فارس نیز با بیان اینکه بهزودی از این یادمان تاریخی بازدید و از نزدیک موارد را بررسی خواهد کرد و یادآور شد که «هرچند که، مرمتها در سال گذشته و در زمان مدیران پیشین انجام شده است.»
سیاوش آریا، کنشگر و پژوهشگر میراث فرهنگی درباره وضعیت مرمت این آرامگاه با سیامک علیزاده، دکترای حفاظت و مرمت و استاد دانشگاه گفتوگویی انجام داده است که این مرمتگر بناها، آثار و اشیای تاریخی پس از دیدن عکسها با انتقاد شدید از روش مرمتها گفته است که «بر چه اساسی و برپایۀ کدام شواهد و مدارک استوار و آشکار سقف آرامگاه به گونۀ هشت ضلعی با سنگ غیرهمگون پوشیده و تبدیل به یک بنای تازه شده است و نه بنای باستانی یا آرکاییک اصلی خود. هماره بناها و آثار باستانی مربوط به دوران ایلامی (عیلامی) تا اوایل دوران اسلامی به انگیزۀ شدت تخریبها و از دست دادن بخشهای زیادی از آن، مبانی مخصوص خود را در رابطه با مداخلات مرمتی و درمانی دارند. از همین روی، حق تکمیل و «بازسازی» آنها را نداریم. مگر اینکه شواهد و دلایل خیلی روشن و آشکاری داشته باشیم. پس در صورت امکان فقط در حد استحکامبخشی و نگهداری برتر باید با آن رفتار کرد.»
علیزاده در ادامه، این نقد را وارد کرده است که «بر اساس کدام دلایل فنی و مبانی نظری، سنگهای مربوط به سنگ گورهای دوران اسلامی در گورستان پایین دست اثر که گاه دارای نبشتههای (کتیبه) ارزشمندی هستند را به عنوان مصالح برای ترمیم دیواره بنا بهکار گرفتهاند؟ این لغزش و سرپیچی و دخالت شدید و آشکار جابهجایی و انتقال سنگ گورها که خود ویژگیهای هنری، دینی و تاریخی در مکان خود دارند، تخلفی آشکار است. همچنین اینکه سنگ گورهای تاریخی را روی یک اثر متفاوت دیگر بهکار بردن با عنوان مرمت تخلفی بالاتر است که به هیچ روی قابل دفاع و توجیه نیست.»
نظر این مرمتگر آثار، بناها و اشیای تاریخی همچنین براساس عکسها بر این است که: «روش اجرای سنگ چینی و بندکشی چنان ضعیف و بدون دقت و ظرافت اجرا شده که نمای بنا نازیبا و خَدشهدار شده است و چرا مرمتگر از شیوه بدون ملات و بدون بندکشی بنا پیروی نکرده است که وحدت و هماهنگی در شکل و ظاهر بنا صورت گیرد. این یادمان تاریخی چنان بازسازی شده است که گویی بناست تغییر کاربری داده و مورد استفاده دوباره قرار گیرد. در حالی که این بنا زیبایی و ارزش و ارج آن به همان شکل بازسازی نشده و ناتمام آن است تا شکوه و ویژگی تاریخی اش حفظ شود.»
علیزاده با ابراز نگرانی از وضعیت مرمت آرامگاه جاماسب بیان کرده است که «ای کاش در شیوه برخورد و رفتار با بناها دقت بیشتر همراه با مطالعههای عمیق و همه جانبه صورت گیرد. همچنین اینکه آثار تاریخی باید در صورت رسیدن و تصویب به یک مبانی اصولی و صحیح در شورای فنی وزارت میراث فرهنگی، دستکم به یک پیمانکار حرفه. ای و با نظارت دقیق و شدید فنی و زیبایی شناختی، این امر مهم و با اهمیت سپرده شود و نه به نااهلان این حوزه که ناشیانه بودن و با شتاب زیاد و بدون کیفیت و حتا مخدوشسازی و آسیب در کارها کاملا در این پروژه خود را لو دهد. ای کاش بجای مرمت و هدر رفت هزینهها، بنا دستکاری نمیشد و فقط به نگهداری و استحکامبخشی آن پرداخته شده بو.»
سیاوش آریا، کنشگر و پژوهشگر میراث فرهنگی درباره جزئیات آرامگاه جاماسب توضیح داد: نمای آرامگاه نامدار به جاماسب از سنگ تراش و سنگهای بادبُر است و ساختمان آن یک سکویِ سنگی مکعب شکل است که اندازهِ هر پَهلوی آن نزدیک ۵/۵ متر و بلندای آن نیز نزدیک ۶ متر است. این آرامگاه بیروزنه است و دَرگاه آن از سنگ تراش وگچ ساخته شده است. آرامگاه نامدار به جاماسب از آنِ دوره ساسانی است که در دوران اسلامی به همان شکل باقی مانده بود، اما در دوره ایلخانی کاربری مذهبی گرفت. به باور باستانشناسان، در دوران اسلامی بازسازیهای زیادی روی آن انجام شده و کاربری و هویت باستانی و تاریخی آن از دست رفته است. برخی از باستانشناسان کاربری دورۀ ساسانی و اصلی آن را به سبب حفرههای روی سقف پیش از مرمتهای تازه، آتشگاه میدانند.
او در ادامه گفت: مایه افسوس که دخالتهای بیجا و دخل و تصرفهای موجود سبب شده است که دیگر هیچگاه نتوان کاربری اصلی و تاریخی این آرامگاه را بررسی و روشن کرد؛ زیرا مرمتهای غیراصولی انجام شده، ساختار و کالبد آن را خدشهدار کرده و از میان برده است و آسیبهای برگشت ناپذیری بهجای گذاشته است. تا کنون هیچگونه پژوهش و مطالعهای روی این اثر ساسانی صورت نگرفته و کاربری دوران ساسانی آن ناروشن است.
به گفته این کنشگر میراث فرهنگی، آرامگاه جاماسب در نزدیک ۸۵ کیلومتری جنوب شرقی شیراز در گذر جاده شیراز به جهرم، سمت راست جاده اصلی و هفت کیلومتری شهرستان خفر در روستای کَراده و ۱۵۰۰ متری بخش گارِه با گذر از میان کوچه باغهای سر سبز و چشمنواز با راهی باریک وخاکیِ ناهموار جای گرفته است و در تاریخ ۲ مهرماه ۱۳۵۳ خورشیدی با شمارۀ ۹۸۶ به ثبت ملی رسیده است.
عکسها دوم آبانماه ۱۴۰۴ توسط سیاوش آریا، کنشگر و پژوهشگر میراث فرهنگی گرفته شده است.
irannmag.ir
